تولد حضرت محمد ( ص) بنابر بسیاری از روایات در 17 ربیع الاول عام ‌الفیل یا به روایتی 12 همان ماه در تقویم عربی بوده است . پدر پیامبر‌، عبدالله فرزند عبدالمطلب و مادرش آمنه دختر وهب و هر دو از قبیله بزرگ قریش بودند ، قبیله ‌ای که بزرگان آن از نفوذ بسیاری در مکه برخوردار و بیشتر به بازرگانی اشتغال داشتند .

از وقایع مهم پیش از ازدواج پیامبر، شرکت در پیمانی به نام " حلف الفضول " است که در آن جمعی از مکیان تعهد کردند " از هر مظلومی حمایت کنند و حق او را بستانند ". پیمانی که پیامبر بعدها نیز آن را می‌ستود و می‌ فرمود اگر بار دیگر او را به چنان پیمانی باز خوانند ، به آن می ‌پیوندد.

شهرت محمد به راستگویی و درستکاری چنان زبانزد همگان شده بود که " امین" لقب گرفت و همین صداقت و درستی توجه خدیجه دختر خویلد را جلب کرد و او را با سرمایه خویش برای تجارت به شام فرستاد، سپس چنان شیفته درستکاری "محمد امین" شد که خود برای ازدواج با وی پیشقدم شد .

خدیجه برای محمد همسری فداکار بود و تا زمانی که حیات داشت ، پیامبر همسر دیگری برنگزید . او برای پیامبر فرزندانی آورد که پسران همگی در کودکی درگذشتند و در میان دختران، از همه نامدارتر، حضرت فاطمه‌( س) است .

نخستین نشانه‌های بعثت پیامبر به هنگام 40 سالگی او، رؤیاهای صادقه بوده است، اما آنچه در سیره به عنوان آغاز بعثت شهرت یافته، شبی در ماه رمضان ، یا ماه رجب است که فرشته وحی در غار حرا بر پیامبر ظاهر شد و بر او نخستین آیات سوره علق را خواند .

گویا برای مدتی در نزول وحی وقفه ‌ای ایجاد شد و همین امر پیامبر‌ را غمناک ساخته بود ، ولی اندکی بعد فرشته وحی باز آمد و آن حضرت را مأمور هدایت قوم خود و اصلاح جامعه از فسادهای دینی و اخلاقی و پاک گردانیدن خانه خدا از بتان و دلهای آدمیان از خدایان دروغین کرد .

پیامبر دعوت به توحید را نخست از خانواده خود آغاز کرد و اولین کسی که به او ایمان آورد، همسرش خدیجه  و از مردان ، پسر عمویش علی بن ابی طالب بود که در آن هنگام سرپرستی او را پیامبر برعهده داشت.

سه  سال پس از بعثت، پیامبر دستور یافت همگان را از خاندان قریش گرد آورده و دعوت توحید را در سطحی گسترده‌ تر مطرح کند. در این زمان سختگیری مشرکان چندان شد که پیامبر (ص) عده ‌ای از اصحاب را امر کرد به حبشه هجرت کنند .

در سال ششم بعثت، سرانجام قریشیان پیمانی منعقد کردند تا از ازدواج یا خرید و فروش با خاندان عبدالمطلب بپرهیزند . آنان پیمان خویش را بر صحیفه ‌ای نوشتند و به دیوار کعبه آویختند. از آن سوی ، ابوطالب و کسانی دیگر از خاندان او نیز همراه پیامبر‌و خدیجه به دره ‌ای مشهور به " شعب " ابوطالب پناه بردند و تا جایی که ممکن بود، نه کسی به آنجا می آمد و نه خود از آن بیرون می رفتند.

سرانجام ، پس از آنکه خطوط آن صحیفه را موریانه از میان برده بود ، قریشیان پذیرفتند که مخالفان را رها کنند و از محاصره ایشان دست بردارند ( سال 10 بعثت ) . بدین سان پیامبر و خاندان او از تنگنا رهایی یافتند. مدتی پس از خروج پیامبر از شعب ، دو تن از نزدیکترین یارانش ، خدیجه و ابوطالب وفات یافتند.

در این زمان آزارو اذیت پیامبر افزایش یافت و به همین دلیل وی از مکه خارج شد . خروج پیامبر از مکه که از آن به هجرت تعبیر شده ، نقطه عطفی در تاریخ زندگی آن حضرت و نیز تاریخ اسلام است ، زیرا از آن پس پیامبر، تنها مشرکان را به دوری از بت پرستی و ایمان به خدای یگانه فرا نمی‌خواند ، بلکه در رأس حکومتی قرار گرفته بود که می ‌بایست بر مبنای شریعتی آسمانی جامعه ‌ای نوین بنا نهد .

پیام بنیادی اسلام، بازگشت به هدف مشترک پیامبران ، یعنی توحید و یکتاپرستی بود ، باوری که ایمان بدان در آموزه ‌ای مشهور از پیامبر اکرم مایه رستگاری انسان دانسته شده است : قولوا لا اله الا الله تفلحوا. در چنین تفکری ، همراه با اقامه " قسط" که یکی از اهداف اصلی پیامبران الهی است ، همه امتیازات بشری چون رنگ و نژاد و زبان و دیگر مسائل ، تنها دستمایه ‌ای برای شناخت مردمان از یکدیگر دانسته شده  و آنچه ملاک و میزان برتری عنوان شده، فقط " تقوا" است .

پیامبر اسلام (ص) برای تحقق این جنبه از رسالت خویش ، در شهری کوچک حکومتی مبتنی بر اصل توحید و قسط بنا نهاد و اقوام ناسازگار حجاز و تهامه را به سوی اتحاد و تشکیل " امت واحده " رهنمون کرد که به منزله بازگشتی به این پیشینه قرآنی بود که همگی مردمان نخست امتی یکپارچه بوده اند و پیامبران همواره کوشیده اند یگانگی امت را باز گردانده و قوام بخشند .